Konopia siewna Cannabis sativa, z której pozyskiwana jest marihuana uprawiana była od tysiącleci. Na Bliskim Wschodzie, Indiach, Europie włókna konopi stosowano do produkcji tkanin, nasiona zaś spożywano. W starożytności stosowana była również w lecznictwie w celu łagodzenia bólu, zmniejszania stanu zapalnego oraz jako środek uspokajający. Już wtedy znano jej efekty psychotropowe. Ze względu na swoje działanie w 1970 roku w USA została sklasyfikowana jako narkotyk klasy 1, do której należały m.in. heroina, LSD, metamfetamina, czyli substancja nieprzydana w medycynie. Obecnie trwają spory odnośnie jej wykorzystania w lecznictwie [1].
Prowadzone są liczne badania na temat wykorzystania marihuany oraz jej aktywnego składnika 9Δ-tetrahydrokannabinolu (9Δ-THC) w następujących schorzeniach:
– otyłość, brak łaknienia, wymioty,
– przewlekłe bóle,
– stwardnienie rozsiane, neuroprotekcja, zapalenia,
– choroba Parkinsona, Huntingtona, zespół Tourette’a, choroba Alzheimera, padaczka
– zaburzenia dwubiegunowe, schizofrenia, zaburzenia stresu pourazowego, depresja, niepokój, bezsenność,
– astma, zaburzenia sercowo-naczyniowe,
– nowotwory,
– jaskra [2].
Jaskra (łac. glaucoma) to zespół schorzeń okulistycznych, polegający na powolnej i postępującej neuropatii nerwu wzrokowego oraz na zaniku komórek zwojowych siatkówki. Patogeneza choroby zależna jest od typu jaskry – najczęściej dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia komórek nerwowych poprzez wzmożone ciśnienie śródgałkowe [3]. To jedna z głównych przyczyn utraty wzroku w krajach rozwijających się. Wg WHO obecnie żyje ok. 7 milionów ludzi, którzy utracili wzrok z powodu tego schorzenia [4]. W powszechnym użyciu istnieją trzy sposoby obniżania ciśnienia śródgałkowego: leki, zabiegi laserowe oraz chirurgiczne. Jednakże pomimo leczenia i zabiegów są osoby, u których w wyniku działań niepożądanych taka terapia nie jest tolerowana lub ciśnienie śródgałkowe nie jest dostatecznie obniżone.W takich sytuacjach poszukuje się rozwiązań alternatywnych. Jednym z nich są kannabinoidy [5].
9Δ – tetrahydrokannabinol (THC), inne substancje pozyskiwane z konopi siewnej jak i ich syntetyczne analogi działają poprzez agonistyczny wpływ na receptory kannabinoidowe CB1 i CB2. Są to receptory metabotropowe, umiejscowione w błonach zewnętrznych komórek wchodzących w skład wielu tkanek. Receptory CB1 występują głównie w ośrodkowym układzie nerwowym, natomiast CB2 w komórkach układu odpornościowego, astrocytach i innych komórkach mózgowych. Receptory te odpowiadają na endogenne kannabinoidy, będące pochodnymi kwasu arachidonowego. W wyniku ich pobudzenia dochodzi kaskady sygnałów z udziałem białka Gi/0, czego skutkiem jest spadek neuroprzekaźnictwa, zwłaszcza układu GABA-ergicznego i glutaminergicznego. Ponadto w dłuższej perspektywie pobudzenie receptorów wywołuje modulację kinaz białkowych i transkrypcji genów [1]. Sam 9Δ-tetrahydrokannabinol jest trójpierścieniowym dibenzopiranem działającym jako częściowy agonista CB1 i CB2, z przewagą CB1 [6].
Stwierdzono, że terapia kannabinoidami powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych rogówki oraz obniżenie ciśnienia śródgałkowego poprzez miejscowe działanie na receptory CB1 w oku [2]. Ponadto wykazano działanie neuroprotekcyjne. U chorych w wyniku uszkodzenia nerwu wzrokowego i jego niedokrwienia dochodzi do obumierania neuronów. Związane jest to z aktywacją receptorów NMDA przez glutaminian, wzrostem wewnątrzkomórkowego poziomu wapnia i kaskadą kończącą się apoptozą. Tym samym aktywacja receptorów CB1 chroni przed skutkami przejściowego niedokrwienia [1].
Badania rozpoczęto już w latach 70 XX wieku. M.in.:
Podano kotom do oczu minipompy osmotyczne z wyciągiem z marihuany. Zaobserwowano spadek ciśnienia śródgałkowego, ale jednocześnie wysoką toksyczność w postaci rumienia spojówki i zmętnienia rogówki, dotyczącą wszystkich badanych kotów [2].
W eksperymencie na 12 szczurach z wysokim ciśnieniem śródgałkowym otrzymanym poprzez kauteryzacje naczyń nadtwardówkowych, podawano dootrzewnowo iniekcje z THC w roztworze etanolowym w ilości 5 mg na kilogram masy ciała co 7 dni przez 20 tygodni. Ciśnienie śródgałkowe mierzono przed każdym podaniem leku. Zaobserwowano spadek ciśnienia śródgałkowego w stosunku do kontroli o 40-50% i spadek obumierania komórek zwojowych siatkówki o 10-20% [7].
W kolejnym badaniu dziewięciu ludzi przyjmowało THC w formie doustnej lub paliło ziele marihuany przez okres od 1 do 9 miesięcy w dawce przeliczonej na THC od 2,5 do 17 mg w zależności od ciężkości choroby. W czterech przypadkach cel terapeutyczny został osiągnięty, w pozostałych poprawa zaobserwowana w przypadku minimum jednego pomiaru. Działanie ogólnoustrojowe związku powodowało jednakże szereg działań niepożądanych m.in. niepokój, senność, łagodna euforia, depresja, zawroty głowy, suchość w jamie ustnej [8].
W innym badaniu, w którym podawano THC podjęzykowo oraz w postaci inhalacji również zaobserwowano obniżenie ciśnienia śródgałkowego i liczne działania niepożądane: zaburzenia koncentracji, funkcji poznawczych, pamięci, wahania emocjonalne [2]. Palenie obniża ciśnienie śródgałkowe u osób zarówno chorych jak i zdrowych, jednakże tylko na 3-4 godziny, a częste przyjmowanie leku grozi uzależnieniem, niemożnością prowadzenia maszyn i pojazdów, a także niekorzystnym wpływem na układ oddechowy substancji smolistych [9]. Ponadto w wyniku inhalacji dochodzi do ostrego wzrostu tętna i spadku ciśnienia zarówno skurczowego jak i rozkurczowego, co jest szczególnie obserwowane u chorych na nadciśnienie tętnicze [2].
Próbowano także wytworzyć THC w postaci kropli podawanych miejscowo do oka, co umożliwiłoby pominięcie negatywnych skutków ogólnoustrojowych. Dotychczas ze względu na niską rozpuszczalność THC w wodzie nie wytworzono kropli do oczu zapewniających odpowiednią dawkę terapeutyczną [9].
Reasumując, 9Δ–tetrahydrokannabinol będący czynnym związkiem marihuany wykazuje działanie obniżające ciśnienie śródgałkowe, potencjalnie może więc być wykorzystany w leczeniu jaskry. Cechami dyskwalifikującymi są liczne ogólnoustrojowe działania niepożądane oraz ryzyko rozwoju uzależnień. Rozwiązaniem może być wytworzenie syntetycznych analogów THC, nie przenikających przez barierę krew-mózg, co wykluczyłoby część skutków ubocznych [6]. Lepszą ideą wydaje się być wytworzenie postaci leku działających miejscowo na gałkę oczną. Obecnie, pomimo skuteczności działań, substancja ta dalej pozostaje w strefie badań.
Bibliografia:
- ↑ Yazulla Stephen, Endocannabinoids in the Retina: From Marijuana to Neuroprotection. Prog Retin Eye Res 2008 September ; 27(5): 501–526;
- ↑ Kogan Natalya M. MSc Mechoulam Raphael PhD, Cannabinoids in health and disease. Dialogues in Clinical Neuroscience – Vol 9 . No. 4 .2007;
- ↑ Casson Robert James, Chidlow Glyn, Wood John Peter Miles, Crowston Jonathon, Goldberg Ivan, Definition of glaucoma: clinical and experimental Concepts. Clinical and Experimental Ophthalmology, 2012; 40(4):341-349;
- ↑ http://www.jaskra.net/
- ↑ Wick Jeannette Y., RPh, MBA, FASCP, Keeping an Eye on Medical Marijuana for Glaucoma. Pharmacy Times, April 11, 2013;
- ↑ Gerra G., Zaimovic A., Gerra M. L., Ciccocioppo R., Cippitelli A., Serpelloni G., Somaini L., Pharmacology and Toxicology of Cannabis Derivatives and Endocannabinoid Agonists. Recent Patents on CNS Drug Discovery, Vol. 5, str. 46-52;
- ↑ Crandall J., Matragoon S., Khalifa Y. M., Borlongan C., Tsai Nai -Tse ., Caldwell R. B., Liou I. G., Neuroprotective and Intraocular Pressure-Lowering Effects of (–) 9-Tetrahydrocannabinol in a Rat Model of Glaucoma. Ophthalmic Res 2007;39:69–7
- ↑ Flach A. J., MD, Delta-9-tetrahydrocannabinol (THC) in the treatment of end-stage open-angle glaucoma. Trans Am Ophthalmol Soc 2002;100:215-224
- ↑ Jampel H., M.D., M.H.S., Position statement on Marijuana and the treatment of glaucoma. American Glaucoma Society, August 10, 2009