Wstęp
Kawa należy do jednego z najczęściej pitych napojów w Europie i Ameryce. Pijana jest dla pobudzenia i zwiększenia koncentracji, a także jako dodatek, bądź pretekst do wszelakich spotkań towarzyskich. Swe dobroczynne dla wielu zapracowanych osób działanie zawdzięcza obecności kofeiny – alkaloidu metyloksantynowego. Jedna filiżanka małej czarnej może zawierać od 60 do 120 mg tego związku, który wykazuje wielokierunkowe działanie w naszym organizmie. Efekt stymulujący kofeiny na ośrodkowy układ nerwowy przekłada się na poprawę czasu reakcji, zmniejszenie senności, zmęczenia, a także zwiększenie sprawności intelektualnej. Zmniejsza się czas wykonywania prostych czynności umysłowych, co może wiązać się z blokowaniem receptorów adenozynowych w OUN i inhibicją enzymu fosfodiesterazy, co skutkuje zwiększeniem ilości wtórnego przekaźnika cAMP. Jednakże jako używka i stymulant nigdy nie była traktowana jako „zdrowa żywność”.
Wręcz przeciwnie, jako używkę podnoszącą ciśnienie krwi, przez długi czas konsekwentnie zalecano ograniczać i unikać w diecie w przebiegu chorób sercowo naczyniowych, dostrzegano również w jej nadmiernym spożyciu zwiększenie ryzyka wystąpienia zawału. Na początku roku 2013 do mediów głównego nurtu przebiły się informacje o wynikach z badań zmieniające popularną opinię na temat szkodliwości kawy. Informacje pochodziły z publikacji “Association of coffeedrinking with total and cause-specificmortality” autorstwa N.D. Freedman i wsp. w której omówiono wyniki 14letniego prospektywnego badania kohortowego, a mianowicie, że picie kawy [1]:
W populacji kobiet i mężczyzn istotnie zmniejsza ryzyko zgonu z każdej przyczyny
W populacji kobiet i mężczyzn picie kawy istotnie zmniejsza ryzyko zgonu z powodu chorób serca, chorób układu oddechowego, udaru mózgu.
W populacji mężczyzn istotnie zwiększa ryzyko zgonu w wyniku nowotworu złośliwego.
Wyniki te odbiły się szerokim echem i były wielokrotnie komentowane, należy jednak zauważyć, iż brak podstaw do ograniczania spożycia kawy w przebiegu nadciśnienia tętniczego był wykazywany już wcześniej. W tej pracy postaramy się przedstawić oparte na badaniach wnioski na temat wpływu kawy na układ sercowo- naczyniowy i ryzyko rozwoju chorób sercowo- naczyniowych.
Przegląd badań wiążących spożywanie kawy z chorobami układu krążenia.
Metanaliza kontrolowanych i randomizowanych badań z grudnia 2012 roku dotyczących wpływu spożywania kawy na rozwój nadciśnienia tętniczego nie wykazała żadnych istotnych statystycznie zależności. Autorzy analizy uznali, że na podstawie zgromadzonych danych (ponad 600 publikacji i 15 badań ) nie można sformułować żadnych racjonalnych zaleceń dotyczących spożywania bądź unikania kawy w prewencji nadciśnienia[2].
Wyniki metaanalizy z sierpnia 2009 roku przeprowadzonej przez Zhang Z. i wsp. obejmującej 6 prospektywnych badań kohortowych (172 tysiące pacjentów) świadczą o tym, że spożywanie kawy w ilości powyżej 3 filiżanek dziennie nie zwiększa ryzyka pojawienia się nadciśnienia w porównaniu do spożycia tylko 1 filiżanki dziennie. Natomiast, co ciekawe, w grupie badanych pijących 1-3 filiżanek występowanie nadciśnienia było nieco częstsze. Wynik ten został uznany za biologicznie możliwy, a autorzy sądzą, iż przy znacznym piciu kawy wpływ kofeiny na ciśnienie jest częściowo neutralizowany przez zjawisko tolerancji oraz większy udział pozostałych składników kawy, czyli polifenoli i kwasu chlorogenowego [3].
Sam kwas chlorogenowy jak i inne związki polifenolowe mają wręcz dobroczynne znaczenie dla naszego układu krążenia. Świadczy o tym między innymi przeprowadzone w 2008 roku przez Natella i wsp. badanie, w którym określono wpływ spożycia kawy na układ krzepnięcia. Okazało się, że wypicie 200 ml kawy obniżało agregację płytek krwi oraz zwiększenie się stężenia kwasów fenolowych w płytkach. Mechanizm ten musi być niezależny od kofeiny, której w płytkach krwi nie wykryto [4].
Niezwykle ważnym badaniem była przeprowadzona w kwietniu 2011 metanaliza, określająca skutki przyjmowania kofeiny u osób z już stwierdzonym nadciśnieniem tętniczym. Obejmowała wpływ na ciśnienie zarówno po krótkotrwałym jak i długoterminowym spożyciu. Na podstawie jej wyników uznano, że u pacjentów z nadciśnieniem pojedyncze zażycie kofeiny w ilości 200 do 300 mg powoduje wzrost ciśnienia w czasie od 1-3 h od spożycia. Jednakże dwutygodniowe picie kawy w takiej ilości nie wpływa już na ciśnienie w żaden sposób. Nie stwierdzono teżz większego ryzyka wystąpienia innych chorób sercowo-naczyniowych wynikających z picia kawy przez osoby z nadciśnieniem [5].
Mimo, iż pijąc kawę możemy nieraz czuć przyśpieszone bicie serca, duże badania kliniczne nie zdołały znaleźć związku między piciem kawy a rozwojem arytmii. Dlatego też wydaje się bezpodstawne zalecanie osobom z kołataniem serca, migotaniem przedsionków, lub tachykardią nadkomorową unikania i eliminowania kawy z diety. Oczywiście inaczej sprawa wygląda w przypadku wszelkiej maści energy-drinków, których stymulujący wpływ na układ krwionośny został udowodniony [6].
Szwedzkie badanie kohortowe przeprowadzone przez Susanna C. Larsson i wsp. trwające ponad 10 lat w grupie niemal 35 000 kobiet wykazało, że brak jest korelacji miedzy wysokim spożyciem kawy, a wystąpieniem zawału. Tymczasem okazało się, iż przypadki zawału wśród kobiet były częstsze w grupie pijących mało kawy (mniej niż jedna filiżanka na dzień), lub niepijących wcale. Dodatkowymi wnioskami płynącymi z badania było zmniejszenie ryzyka wystąpienia cukrzycy typu II w grupie pijących kawę, natomiast nieokreślony pozostał wpływ na chorobę wieńcową. Proponowanym wyjaśnieniem takich wyników było działanie kawy polegające na uwrażliwieniu organizmu na wpływ insuliny oraz właściwości przeciwzapalne. Nie sposób też pominąć uszczelniającego wpływu kwasów fenolowych na funkcję śródbłonka [7].
Wedle badania holenderskiego, badającego wpływ kawy na ciśnienie tętnicze w trakcie ciąży, częste picie kawy podnosiło jedynie ciśnienie skurczowe krwi w pierwszym i trzecim trymestrze, nie miało natomiast wpływu na pozostałe parametry ciśnienia, nie stwierdzono żadnych niepożądanych efektów bądź zwiększonej adaptacji układu krążenia podczas ciąży [8].
Dodatkowo cenną informacją mogą być również wyniki badania przeprowadzonego wśród pracowników japońskiej służby cywilnej, z których wynika, iż umiarkowane spożywanie kawy w ilości 1-3 filiżanek na dzień zmniejsza ryzyko zespołu metabolicznego (nadciśnienie, hiperlipidemia, cukrzyca). Badanie to, choć nie jest aż tak znaczące (metoda ankietowa przeprowadzona wśród zaledwie 3000 osób), to jednak wpisuje się w trend jaki tworzą wymienione przez nas publikacje [9].
Publikowane artykuły prezentują inne wnioski niż te, sprzed zaledwie dekady. Papaioannou i wsp. wykazywał, że kofeina (250 mg/d.) znamiennie zwiększa sztywność ściany tętnic, czego następstwem jest wzrost ciśnienia 5–15 mm Hg. U mężczyzn powyższe działanie powodowane jest przez podwyższenie oporu naczyniowego, a u kobiet przez wzrost pojemności wyrzutowej i minutowej serca [10]. Oceniając dane zebrane z 16 randomizowanych badań dotyczących zarówno kawy, jak i samej kofeiny, Noordzij i wsp. wykazał znaczący wzrost ciśnienia skurczowego o 2 mm Hg i rozkurczowego o 0,7 mm Hg. Natomiast przy oddzielnej ocenie związku obu tych czynników wykazał, że wraz ze wzrostem ciśnienia spożywanie kawy (> 750 mg/d.) oraz kofeiny (> 410 mg/d.) prowadzi do wzrostu SBP odpowiednio o 1,2 i 4,2 mm Hg [11]. Nawet tutaj podkreślić należy różnicę w wynikach między badaną czystą substancją kofeiną, a napojem kawowym. W przypadku nawykowego picia kawy udowodnione działanie zwiększające ciśnienie występuje w niezwykle małym stopniu i często może nie mieć znaczenia w praktyce klinicznej.
Podsumowanie
Ostatnie doniesienia naukowe są dobra nowiną dla wszystkich bijących się z myślami podczas parzenia czwartej kawy w ciągu pracowitego dnia. Pozwolą one spokojniej delektować się kolejną porcją ożywczego napoju, jednakże należy pamiętać, że kawa nadal posiada wiele działań nieprzyjemnych i szkodliwych. Jej nadużywanie może skutkować nerwowością, rozdrażnieniem, problemami z zaśnięciem, a także nieprzyjemnościami natury żołądkowej. Duże ilości wypijanej kawy nasilają objawy napięcia przedmiesiączkowego. Mogą również zaostrzać objawy choroby wrzodowej. Niezwykle ważna jest jakość i sposób przyrządzanej kawy. Sugeruje się picie kawy filtrowanej. Ostatecznym zaś zaleceniem jest nie przekraczanie dawki śmiertelnej jaką jest wypicie 80 filiżanek w ciągu doby.
Bibliografia:
- ↑ Neal D. Freedman, Ph.D., Yikyung Park, Sc.D., Christian C. Abnet, Ph.D., Albert R. Hollenbeck, Ph.D., and Rashmi Sinha, Ph.D. Association of Coffee Drinking with Total and Cause-Specific Mortality N Engl J Med 2012; 366:1891-1904
- ↑ Steffen M, Kuhle C, Hensrud D, Erwin PJ, Murad MH. The effect of coffee consumption on blood pressure and the development of hypertension: a systematic review and meta-analysis. J Hypertens. 2012 Dec;30(12):2245-54.
- ↑ Zhang Z, Hu G, Caballero B, Appel L, Chen L. Habitual coffee consumption and risk of hypertension: a systematic review and meta-analysis of prospective observational studies. Am J ClinNutr. 2011 Jun;93(6):1212-9.
- ↑ Natella F., Nardini M., Belelli F., Pignatelli P., Di Santo S., Ghiselli A., et al. (2008) Effect of coffee drinking on platelets: inhibition of aggregation and phenols incorporation. Br J Nutr100: 1276–1282
- ↑ Mesas AE, Leon-Muñoz LM, Rodriguez-Artalejo F, Lopez-Garcia E. The effect of coffee on blood pressure and cardiovascular disease in hypertensive individuals: a systematic review and meta-analysis. Am J ClinNutr. 2011 Oct;94(4):1113-26.
- ↑ Glatter KA, Myers R, Chiamvimonvat N. Recommendations regarding dietary intake and caffeine and alcohol consumption in patients with cardiac arrhythmias: what do you tell your patients to do or not to do? Curr Treat Options Cardiovasc Med. 2012 Oct;14(5):529-35.
- ↑ Larsson SC, Virtamo J, Wolk A. Coffee consumption and risk of stroke in women. Stroke. 2011 Apr;42(4):908-12.
- ↑ Bakker R, Steegers EA, Raat H, Hofman A, Jaddoe VW. Maternal caffeine intake, blood pressure, and the risk of hypertensive complications during pregnancy. The Generation R Study. Am J Hypertens. 2011 Apr;24(4):421-8.
- ↑ Matsuura H, Mure K, Nishio N, Kitano N, Nagai N, Takeshita T. Relationship between coffee consumption and prevalence of metabolic syndrome among Japanese civil servants. J Epidemiol. 2012;22(2):160-6.
- ↑ Papaioannou TG, Karatzi K, Karatzis E et al. Acute effects ofcaffeine on arterial stiffness, wave reflections, and central aorticpressures. Am J Hypertens, 2004; 18: 129–136.
- ↑ Noordzij M, Uiterwaal CS, Arends LR et al. Blood pressureresponse to chronic intake of coffee and caffeine: a meta analysisof randomized controlled trials. J Hypertens, 2005; 23:921–928.