Propolis jest brązową żywicą, zbieraną przez pszczoły robotnice z liści wielu gatunków drzew, takich jak: brzozy, topole, sosny. Może być także pozyskiwany z materiału aktywnie wydzielanego przez rośliny, czyli śluzów, gum, żywic oraz wosków. Po zebraniu jest on wzbogacany w enzymy i ślinę pszczół [1]. W ulu propolis służy do uszczelniania jego ścian oraz do ochrony przed rozkładem intruzów zabitych przez pszczoły w czasie inwazji na ul. Propolis ma charakter lipofilowy, jest twardy i kruchy w niskich temperaturach, ale miękki i lepki w wyższych. Charakteryzuje się aromatycznym zapachem. W zależności od jego źródła i wieku może różnić się kolorem. Spośród substancji stanowiących skład propolisu można wymienić: woski, żywice, balsamy, aromatyczne olejki oraz pyłek [2].
Propolis, jako naturalny środek leczniczy, był powszechnie stosowany przez ludzi już od dawnych czasów. Starożytni Egipcjanie bardzo dobrze znali przeciwgnilne właściwości propolisu i używali go do balsamowania zwłok. Jego właściwości lecznicze zwróciły również uwagę Greckich i Rzymskich lekarzy: Arystotelesa, Dioskorydesa, Pliniusza i Galena. Propolis, zakwalifikowany w XVII wieku jako lek przez brytyjską farmakopeę, stał się bardzo popularny w Europie między XVII, a XX wiekiem [1].
Rosnące zainteresowanie medycyną naturalną poskutkowało powrotem propolisu do powszechnego użycia. Obecnie propolis jest dostępny w formie kapsułek, jako ekstrakt, płyn do płukania jamy ustnej, pastylki do ssania, kremy i pudry [1][3]. Propolisowi, poza jego aktywnością przeciwbakteryjną, przypisuje się szereg właściwości, takich jak: działanie przeciwzapalne, antynowotworowe, cytotoksyczne, ochronne na wątrobę, antyoksydacyjne, immunomodulujące [4].
W celu potwierdzenia właściwości leczniczych propolisu przeprowadzono dotychczas szereg badań. Analizy in vitro i in vivo prowadzone na mysich makrofagach otrzewnowych wykazały, że propolis zwiększa ich aktywność antybakteryjną [5]. Liczne badania wykazały także, że propolis może hamować wzrost bakterii, takich jak: Gram-dodatnie ziarenkowce (Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis), laseczki (Bacillus subtilis, Bacillus cereus), prątki (Mycobacterium smegmatis), pałeczki (Listeria monocytogenes) oraz Gram-ujemne pałeczki (Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella pneumoniae). Największą wrażliwość na działanie kitu pszczelego wykazują szczególnie ziarenkowce Gram-dodatnie. Liczne badania naukowe dowodzą, że kit pszczeli wykazuje także działanie przeciwgrzybiczne (Candida albicans, Candida crusei) [6].
Dowiedziono, że ekstrakty propolisowe charakteryzuje znaczna aktywność cytotoksyczna. Dotyczy ona zarówno linii komórek nowotworowych zwierzęcych, jak i ludzkich, co zostało udowodnione na drodze badań prowadzonych zarówno in vivo, jak i in vitro. Z przeprowadzonych badań wynika, że głównym mechanizmem działania ekstraktów propolisowych na komórki rakowe jest wywoływanie w nich procesu apoptozy, czyli zaprogramowanej śmierci komórek [7]. Ponadto propolis stymuluje cytolityczne działanie limfocytów NK (natural killers) przeciwko komórkom nowotworowym i zwiększa produkcję przeciwciał. W badaniach immunologicznych najlepsze efekty obserwowano, kiedy propolis był podawany w krótkich odstępach czasu [5].
W różnych modelach in vitro ekstrakt z propolisu wykazał działanie hamujące agregację płytek krwi oraz syntezę eikozanoidów, co wskazuje na jego przeciwzapalne działanie. Badano wpływ 13% ekstraktu z propolisu w trzech dawkach na modelach szczurów z obrzękiem łapy oraz na szczurach z zapaleniem stawów. W obu przypadkach wykazano silne działanie przeciwzapalne ekstraktu zależne od dawki, porównywalne do diklofenaku. Ekstrakt był także testowany na uczulonych świnkach morskich w celu zbadania jego wpływu na uwalnianie prostaglandyn, leukotrienów oraz histaminy. Badanie dowiodło, że propolis ma silne właściwości przeciwzapalne in vivo ze względu na wpływ na uwalnianie różnych mediatorów zapalenia [8].
Badano także wpływ ekstraktu z propolisu u myszy, u których wcześniej wywołano ostry efekt hepatotoksyczny wysokimi dawkami paracetamolu podanego doustnie. Propolis podany w trzech dawkach znacząco obniżył aktywność aminotransferazy, która wcześniej wzrosła pod wpływem paracetamolu. Zwiększył także stężenie zredukowanego glutationu w mysich wątrobach, który został wyczerpany przez obecność paracetamolu. Pod mikroskopem elektronowym zaobserwowano, że ekstrakt z propolisu zmniejszył indukowane przez paracetamol zniszczenie wątroby. Stwierdzono, że propolis wywiera na wątrobę efekt podobny do N-acetylocysteiny, która jest znanym antidotum w zatruciach paracetamolem [9].
Wydaje się, że podawanie propolisu nie wywołuje efektów ubocznych. Propolis jest nietoksyczny, a jego dawka toksyczna waha się od 2 do 7.3g/kg myszy. Autor sugeruje, ze bezpieczne stężenia u ludzi mieszczą się w przedziale 1.4mg/kg/dzień lub 70mg/dzień [5].
Propolis jest używany od stuleci w wielu niepowiązanych ze sobą schorzeniach. Znalazł on swoje zastosowanie między innymi w: leczeniu gruźlicy, wrzodów dwunastnicy, zaburzeń żołądkowych, łagodzeniu zmian skórnych czy likwidowaniu gorączki. Jednakże na szczególną uwagę zasługują jego dwa główne zastosowania: zewnętrzne użycie jako środka odkażającego oraz leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy. Oprócz tych niepodważalnych korzyści, propolis cieszy także się powodzeniem w leczeniu chorób zapalnych. Uważa się, że stosowanie standaryzowanych preparatów propolisu jest bezpieczne i mniej toksyczne niż w przypadku leków syntetycznych [1].
Bibliografia:
- ↑ Castaldo S, Capasso F. Propolis, an old remedy used in modern medicine. Fitoterapia 2002; 73 (1): 1-6.
- ↑ Marcucci MC. Propolis: chemical composition, biological properties and therapeutic activity. Apidologie 1995; 26 (2): 83-99.
- ↑ Daleprane JD, Abdalla DS. Emerging Roles of Propolis: antioxidant, cardioprotective, and antiangiogenic actions. Evid Based Complement Alternat Med. 2013.
- ↑ Libério SA, Pereira AL, Araújo MJ, Dutra RP, Nascimento FR, Monteiro-Neto V, Ribeiro MN, Gonçalves AG, Guerra RN. The potential use of propolis as a cariostatic agent and its actions on mutans group streptococci. J Ethnopharmacol 2009; 125 (1): 1-9.
- ↑ Sforcin JM. Propolis and the immune system: a review. J Ethnopharmacol 2007; 113 (1): 1-14.
- ↑ Wojtyczka RD, Kubina R, Kabała-Dzik A, Bułdak RJ. Aktywność przeciwdrobnoustrojowa etanolowego ekstraktu propolisu. Ann. Acad. Med. Siles. 2012; 66 (2): 39–48.
- ↑ Kędzia B. Działanie przeciwnowotworowe ekstraktów propolisowych. Postępy Fitoterapii 2011: 41-47.
- ↑ Khayyal MT, el-Ghazaly MA, el-Khatib AS. Mechanisms involved in the antiinflammatory effect of propolis extract. Drugs ExpClin Res 1993; 19 (5): 197-203.
- ↑ González R, Remirez D, Rodriguez S, González A, Ancheta O, Merino N, Pascual C. Hepatoprotective effects of propolis extract on paracetamol-induced liver damage in mice. Phytotherapy Research 1994; 8 (4): 229–232.