Afryka Subsaharyjska to region zdominowany przez państwa o najniższych wskaźnikach rozwoju społecznego. Jest to obszar w skład którego wchodzi 48 państw, 33 zalicza się do grupy krajów o najniższym wskaźniku rozwoju społecznego Human Development Index. Jest to region nękany przez liczne katastrofy naturalna, ale również przez trwające tam wciąż konflikty zbrojne, szerzy się cierpienie, głód, choroby [1].
W 2012 roku według Światowej Organizacji Zdrowia liczba chorych na świecie z wirusem HIV osiągnęła 35,3 miliona, z czego około 25 milionów żyło w Afryce Subsaharyjskiej. Grupą szczególnego ryzyka jest najmłodsza część społeczeństwa – dzieci, przede wszystkim poniżej piątego roku życia [2].
Definicja samego, systemu ochrony zdrowia według Światowej Organizacji Zdrowia, mówi, że powinien on „dostarczać wysokiej jakości usług dla wszystkich ludzi, gdziekolwiek i kiedykolwiek ich potrzebują. Niezależnie od kraju, wymaga się solidnego mechanizmu finansowania, dobrze wyszkolonych pracowników, wiarygodnych informacji, na których można oprzeć decyzje polityczne. Dobra logistyka w celu dostarczania najmowych rozwiązań technologicznych czy leków” [3]. W dobrym systemie, matka powinna być informowana o np. szczepieniu przypominającym dla jej dziecka. Rodziny mieszkające na wsi, posiadają dostęp do czystej wody pitnej, z dobrych źródeł. Chorzy mają adekwatną do choroby opiekę medyczną. Ostateczna odpowiedzialność za stan krajowego systemu ochrony zdrowia spoczywa na rządzie. Opieka zdrowotna w poszczególnych państwa na świecie jest różna i zależy od poziomu rozwoju gospodarczego oraz poziomu nauki i techniki [4][5][6].
Jak system ochrony zdrowia działa na obszarze Czarnej Afryki?. Ochrona zdrowia w Afryce Subsaharyjskiej, należy do najmniej efektywnych na świecie. Jest również trudno dostępna dla zwykłych mieszkańców. Tylko elita, może pochwalić się lepszymi warunkami bytowymi, oraz lepszą jakością zdrowia. Dzięki licznym pomocom humanitarnym, przez ostatnie sześćdziesiąt lat, można odnotować niewielki postęp w walce z chorobami, opiece nad matkami oraz dziećmi. Mimo to, różnica w oczekiwanej długości życia, pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi, nadal jest ogromna. Głównymi przyczynami zgonów w części Subsaharyjskiej są HIV/AIDS, malaria, choroby dróg oddechowych, biegunki, powikłania okołoporodowe i wiele innych [4][7][8]. Według WHO Statistics 2010, biegunka to najgroźniejszy zabójca wśród dzieci, gdyż niemal 18% do 5 roku życia umiera właśnie z tego powodu. Kolejną przyczyną wysokich wskaźników umieralności jest niski poziom świadomości społecznej. Zatem ochrona zdrowia w krajach afrykańskich stoi przed nie lada wyzwaniem w celu zapobiegania chorobom zakaźnym i opiece nad kobietami w ciąży. Nie można także zapomnieć o chorobach społecznych, które doskwierają krajom rozwijającym [1][4][6][9] Całkowite PKB wynosi około 6,5%, z czego 45% to oficjalne przepływy rządowe. Opieka zdrowotna finansowana jest z odpłatności prywatnych, ubezpieczeń społecznych, pomocy społecznej oraz ze środków państwowych. Średnie roczne nakłady per capita wydawane na zdrowie według danych z Banku Światowego łącznie we wszystkich państwach Afryki Subsaharyjskiej, w 2011 roku wyniosły około 94 dolarów amerykańskich. Dla porównania w Polsce był to wydatek rzędu blisko 900 dolarów amerykańskich per capita. W 25 krajach tej części świata, wydatki na zdrowie per capita często wynoszą nieco ponad 10 dolarów amerykańskich. Koszty opieki zdrowotnej rosną, a systemy ochrony zdrowia są często niewydolne. Z tego powodu ludzie w Afryce Subsaharyjskiej, ale i nie tylko bo na całym świecie, schodzą poniżej granicy ubóstwa. Szansą jest Oficjalna Pomoc Rozwojowa.
Stanowiąca darowizny i pożyczki udzielane krajom rozwijającym się przez oficjalne instytucje rządowe państw-dawców lub organizacje międzynarodowe, mające na celu wsparcie rozwoju gospodarczego i dobrobytu w tych krajach [4][9][10].
Opieka zdrowotna w Czarnej Afryce zapewniana jest na poziomie podstawowym i trzech poziomach szpitali: lokalnym ( powiat, dystrykt ), regionalnym ( województwo, prowincja, stan ) i krajowym ( wysoko specjalistyczne szpitale akademickie, ośrodki badawczo-rozwojowe. Podstawowa opieka publiczna jest za darmo, natomiast wszelka pomoc świadczona przez organizacje non-profit, czy też prywatne placówki zdrowia, pobierają opłaty. Przychodnie i małe ośrodki zdrowia, zapewniają konsultacje lekarskie, diagnostykę, leczenie rutynowe. Jeśli człowiek musiałby udać się do specjalisty, potrzebuje do niego skierowania. Skuteczność świadczeń zdrowotnych również odbiega od standardów. Występuje niedobór pracowników medycznych, sprzętu diagnostycznego i lekarstw. Placówki zdrowia cierpią na brak prądu oraz dostępność do czystej wody [1][4][6][8]
W przypadku państw słabiej rozwiniętych powinno się kłaść większy nacisk na pracę pielęgniarek i położnych, gdyż lekarz nie na każdym poziomie jest dostępny. Według standardów Światowej Organizacji Zdrowia, na każde 5000 mieszkańców powinien przypadać 1 lekarz, natomiast w Afryce Subsaharyjskiej, na 100 tysięcy mieszkańców przypada 16 lekarzy. Często jednak, jak na przykład w Malawi, na 100 tysięcy mieszkańców przypada tylko 1 lekarz. Dostępność lekarzy o wyższych kwalifikacjach jest drastycznie niska. Przykładowo przy bardzo dużym obciążeniu chorobami skórnymi, będących także skutkami ubocznymi zarażenia wirusem HIV, jeden dermatolog przypada na 3-4 miliony ludzi w Afryce. Jeśli chodzi o personel pielęgniarek i położnych, to w krajach Subsaharyjskich przypada na 100 tysięcy mieszkańców około 150 „białego personelu”. Niski zasób pracowników spowodowany jest faktem iż, szkolnictwo w szkołach medycznych na kontynencie afrykańskim cierpi na brak odpowiedniej liczby osób. Ludziom, którym uda się ukończyć edukację, postanawiają wyjechać za granicę w poszukiwaniu lepiej płatnej pracy czy warunków życia. Powszechnie na terenie Afryki Subsaharyjskiej występuje brak kontroli nad dostawami leków [1][4][6][7][8]. W południowej części Sudanu, gdzie żyje około
1 miliona mieszkańców, gdzie przypada tylko 1 szpital i dwie kliniki dla chorych na gruźlicę. Jeśli chodzi o przedmieścia wiejskie, to pomoc świadczy 14 rejonowych ośrodków zdrowia. Ich wyposażenie jest skromne, łóżka bez pościeli, mały wybór lekarstw. Odbieranie porodów również odbywa się głównie w rejonowych placówkach. Dla poprawy pełnienia służby wprowadzono w tym regionie system motorowych ambulansów, które szybko docierają z pomocą medyczną do potrzebujących [1][4][9].
Jakie mogą być rozwiązania poprawy jakości systemu ochrony zdrowia w krajach Afryki Subsaharyjskiej?. Na pewno rozszerzenie zasięgu podstawowej opieki i poprawa jego wydajności. Wymaga to działań na kilku frontach jednocześnie. W tym poprawa modeli świadczeń na rzecz zwiększenia dostępu, wprowadzenie zachęt do prowadzenia działalności, zwiększenie udziału organizacji non-profit i prywatnych organizacji w świadczeniu usług. Aby zmniejszyć koszty podstawowej opieki zdrowotnej, można zwiększyć zakres działań w dziedzinie promocji zdrowia. Tereny wiejskie powinny mieć więcej placówek medycznych. Pracownicy wysoko wykwalifikowaniu, mogliby częściej odwiedzać tereny wiejskie. Przy tym, zaopatrywać w potrzebne środki medyczne. Światowa Organizacja Zdrowia pragnie rozwinąć telemedycynę. Aby personel medyczny z państw afrykańskich mógł konsultować w sprawie przypadków chorobowych, zastosowaniu odpowiedniego leczenia, oraz zdawać raporty o sytuacji na danym terytorium, zasięgać informacji na temat najnowszych osiągnięć, korzystać z możliwości e-learning’u [4][6][9]. Pomysłem na problem wyjeżdżających pracowników, mogły by być lepsze zachęty zarobkowe, lub sposób wynagradzania pracowników. Przykładem może być Tanzania, która oferuje premie dla pracowników służby zdrowia za nadgodziny – dodatkowa opieka nad matkami ciężarnymi. Zmiany w systemie edukacji ludzi. Umożliwienie szkoleń dla pracowników aby zwiększyć ich wydajność, poprawić stabilność zatrudnienia. Dla zwiększenia liczby lekarzy, pielęgniarek na obszarach wiejskich Tanzania wyszła z inicjatywą zaoferowania kredytów studenckich i pakietów motywacyjnych [5]. Rządy państw dzięki pomocy licznych darczyńców, akcjom humanitarnym, zmianom w systemie zarządzania ośrodkami leczniczymi, będą mogły w niedługim czasie zwiększyć wydatki na PKB w ochronie zdrowia. Należy poprawić kontrolę nad zarządzaniem placówkami medycznymi. Zdecydowanie zwiększyć monitorowanie dostaw lekarstw. Jak pisze autor książki „Brzemię białego człowieka”, William Easterly, badania prowadzone w Kamerunie, Gwinei, Tanzanii i Ugandzie wykazały, że od 30 do 70% leków będących w dyspozycji rządu w tajemniczy sposób zaginęło [4]. Pozwoli to również na walkę z frustracją pracowników, z powodu braku odpowiedniej ilości medykamentów. Szansą dla mieszkańców regionu Subsaharyjskiego może być produkcja generyków. Są to tańsze odpowiedniki leków produkowanych przez zachodnie koncerny. Ich cena jest nawet o połowę niższa, dzięki czemu stały się one bardziej dostępne [1][4]. Potrzebny jest również rozwój technologii informacyjnej. Zapewniłoby to poprawę systemu komunikacji np. przy dostawach ilości leków i sprzętu. Zbieranie danych pozwoli monitorować popyt na usługi i rozmieszczenie pracowników, w każdym zakładzie. Dzięki temu skutecznie będzie można przerzucić odpowiednią ilość osób na miejsca najbardziej potrzebujące pomocy. Kontrole pozwolą badać tendencje zdrowotne i dostrzec pojawiające się problemy i ocenić wydajność całego systemu opieki zdrowotnej [1][4]. Korporacja McKinsey & Company działając w Tanzanii walczy z przeciwnościami losu. Stara się wprowadzać zmiany na terenie jednego kraju, ale władze przedsiębiorstwa wierzą, że inne kraje pójdą w ich ślady i wkrótce większość państw Afryki Subsaharyjskiej, będzie mogło poszczycić się dobrymi wynikami zdrowotnymi. W celu zapewnienia energii elektrycznej, można wykorzystać zasoby energii słonecznej [5]. Nie ma jednej udanej strategii dla wszystkich państw, ani nawet dla jednego państwa na długie lata. Dobrze znana strategia ochrony zdrowia publicznego nakazuje najpierw ratować życie niskim kosztem, a dopiero później wysokim. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że nawet z pozoru najprostsze rozwiązania bardzo trudno wcielić w życie [4].
Według mnie specyficzny system opieki zdrowotnej Afryki Subsaharyjskiej polega na zwiększonej pomocy państw spoza regionu Czarnej Afryki. Państwa tej części kontynentu posiadają pewną podstawę do budowy odpowiedniego systemu zdrowotnego.
PKB przeznaczane na jednego mieszkańca jest niskie. Sądzę, że władze nie rozdzielają równomiernie zasobów, tylko przekazują je dla siebie. Dzięki czemu mogą pozwolić sobie na lepszą jakość życia. Występuje tu podział na podstawową i specjalistyczną opiekę medyczną. Są publiczne oraz prywatne placówki zdrowia. Państwa, niosące pomoc po za dostarczaniem sprzętu medycznego, żywności, zasobów ludzkich, dążą do tego by państwa afrykańskie były samowystarczalne. Rządy państw międzynarodowych edukują społeczeństwo lokalne na temat walk z chorobami i innymi trudnościami środowiskowymi. Pomoc humanitarna polega również na uczeniu rządzących jak umiejętnie kierować i rozdysponowywać środkami pieniężnymi. Ciężko jednak zrównać poziomy jakości życia. Między elitą, a najbiedniejszymi jest ogromna przepaść. Bogaci zapewniają sobie odpowiednią opiekę, natomiast mieszkańcy najbiedniejszych wiosek muszą walczyć o przetrwanie. Z powodu licznych konfliktów zbrojnych, pomoc humanitarna nie dociera do najpotrzebniejszych obszarów. Konwoje przejmują żywność czy też leki na własne cele, nie dzieląc się z mieszkańcami. Światowa Organizacja Zdrowia, Unia Europejska, wcielają wiele programów dzięki, którym chcą poprawić jakość życia na terenie Afryki Subsaharyjskiej. Organizacje międzynarodowe starają się wprowadzić nowinki technologiczne by usprawnić działania systemu ochrony zdrowia w państwach regionu subsaharyjskiego. Nawet Polska, dodaje małą „cegiełkę”, do budowy skutecznego systemu ochrony zdrowia. Z powodu braku personelu medycznego, jest to dobre miejsce dla osób, które chcą spełnić się w misji niesienia pomocy lekarskiej, a nie chęci zdobycia zysku.
Po za pomocą, państw, które zaangażowane są bardzo w niesienie pomocy krajom z obszaru Subsaharyjskiego, chcą one powstrzymać falę imigrantów do własnych krajów. Wolą poświęcić więcej pieniędzy na akcje humanitarne, wpływać na poprawę jakości życia mieszkańców, by powstrzymać falę imigrantów, przy okazji pokażą się z dobrej strony na arenie międzynarodowej. W prasie i telewizji, mało na co dzień słyszymy o kolejnych sukcesach w dziedzinie pomocy najbiedniejszym krajom. Często państwa niosące pomoc chcą zaistnieć, w mediach dopiero, kiedy wybuchnie poważna fala epidemii, czy jakiś kraj zostanie dotknięty katastrofą naturalną. Na danym obszarze zaczyna robić się „medialnie” dzięki czemu darczyńcy mogą pokazać się z jak najlepszej strony.
Bibliografia:
- ↑ Piszel A. Po pierwsze: zapobiegać. Salezjański Wolontariat Misyjny Młodzi Światu, Kraków 2010
- ↑ WHO-HIV departament Core epidemiological slides. HIV/AIDS estimates (Global epidemiology (powerpoint slides)). November 2013, http://www.who.int/entity/hiv/data/2013_epi_core.ppt z dnia 13.01.2014
- ↑ WHO Health systems. http://www.who.int/topics/health_systems/en/, data wejścia: 06.01.2014
- ↑ Łęcka I. Ochrona zdrowia w afryce. Pomoc rozwojowa, kwartalnik specjalistyczno – naukowy, nr1/2012, s. 6 – 12.
- ↑ Bryan L., Conway M., Keesmaat T., McKenna S., Richardson B. Strengthening sub-Saharan Africa’s health systems: A practical approach. McKinsey & Company http://www.mckinsey.com/insights/health_systems_and_services/strengtheni… Data wejścia: 06.01.2014
- ↑ Sambo L.G. Editorial: Health systems and primary health care in the Africa Region. African Health Monitor – Health systems and reproductive health in the African Region, http://www.afro.who.int/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gi…, s. 2-3 data wejścia: 06.01.2014
- ↑ Tumusiime P., Gonani A., Walker O., Asbu E. Z., Awases M., Kariyo P. C. Health systems in sub-Saharan Africa: What is their status and role in meeting the heath Millennium Development Goals. Atlas of African Health Statistics 2012 – Health situation analysis of the African Region. World Health Organization. Regional Office for Africa, 2012, http://www.afro.who.int/en/clusters-a-programmes/ard/african-health-obse…, s. 14-23. Data wejścia: 06.01.2014
- ↑ Sambo L.G. Health status and trends. Atlas of African Health Statistics 2012 – Health situation analysis of the African Region, s. 12,15-17
- ↑ Sambo L.G. The health system. Atlas of African Health Statistics 2012 – Health situation analysis of the African Region, http://www.afro.who.int/en/clusters-a-programmes/ard/african-health-obse…, s: 23, 25, 30. data wejścia: 06.01.2014
- ↑ www.worldbank.org/region/SSA, data wejścia: 06.01.2014