Stosowanie paracetamolu u kobiet w ciąży

Wstęp

Ciąża to szczególny okres dla każdej kobiety, który charakteryzuje się nie tylko wyjątkową dbałością o zdrowie przyszłej mamy, ale przede wszystkim stawia na pierwszym miejscu dobro jeszcze nienarodzonego dziecka. Kobieta ciężarna jest niezwykle trudnym, wymagającym i specyficznym pacjentem, który niejednokrotnie wprawia w zakłopotanie lekarzy i farmaceutów. Farmakoterapia w trakcie trwania ciąży musi uwzględniać biologiczną odrębność dwóch organizmów – matki i płodu, a przede wszystkim ich różną wrażliwość na substancje lecznicze. Należy wiedzieć, że działanie leku w czasie ciąży jest często zmienione, w zależności od okresu ciąży zmieniona może być także reakcja kobiety na leki, a potencjalne niebezpieczeństwo uszkodzenia płodu istnieje zawsze ^[1].

Prawie wszystkie leki stosowane u kobiet w ciąży swobodnie przenikają przez łożysko, dostają się do płodu, a następnie mogą powodować niekorzystne zmiany w jego dalszym rozwoju. Ten negatywny wpływ zależny jest m.in. od okresu ciąży, a więc fazy rozwoju płodu, co bardzo często jest uwzględnione przy dawkowaniu danego preparatu u kobiet w ciąży ^[1].

Preferowane leki przeciwbólowe w ciąży

• Pierwszy trymestr ciąży trwa do około 14 tygodnia. W tym czasie zaczynają rozwijać się wszystkie tkanki i narządy, tworzy się m.in. układ nerwowy – jest to więc najważniejszy etap ciąży. W przypadku konieczności podania leku przeciwbólowego zaleca się stosowanie paracetamolu ^[2][3].
• Drugi trymestr ciąży trwa do 27 tygodnia. Dopuszcza się, w razie konieczności podania leku przeciwbólowego, zastosowanie leku z grupy NLPZ (ibuprofen, diklofenak), jednak preferowany jest również paracetamol ^[2][3].
• Trzeci trymestr ciąży obejmuje okres od 28 tygodnia do końca ciąży (czyli 38-42 tygodnia). W tym czasie, podobnie jak w pierwszym trymestrze, zabrania się stosowania leków z grupy NLPZ, a przeciwbólowym lekiem z wyboru jest także paracetamol ^[2][3].

Paracetamol – najczęściej stosowany lek przeciwbólowy w ciąży

Według pracy Glover we współpracy z innymi autorami ^[4] aż 92,6% kobiet w ciąży zażywa leki OTC. W 76% przypadków leki te są używane do leczenia migreny, bólu pleców i bólu pachwiny ^[5]. Paracetamol jest lekiem stosowanym najczęściej przez kobiety w ciąży – należy do kategorii B klasyfikacji FDA, dlatego stanowi lek z wyboru w sytuacjach wymagających leczenia przeciwbólowego i przeciwgorączkowego.

Czym jest paracetamol

Paracetamol (acetaminofen) jest lekiem wykazującym silne działanie przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe o średnim nasileniu. Ze względu na niewielkie ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, zaliczany jest do leków bezpiecznych, co jednak nie oznacza, że jego stosowanie nie niesie żadnych potencjalnych zagrożeń ^[6]. Powszechnie przyjmuje się, że paracetamol może być bez obaw stosowany u dzieci, kobiet w ciąży, matek karmiących oraz osób starszych. Czy słusznie?

Paracetamol a ciąża

Przeprowadzono szereg badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania paracetamolu u kobiet w ciąży. Na ich podstawie wykazano, że może on być potencjalnie teratogenny, a także stanowić przyczynę wystąpienia astmy, wnętrostwa lub egzemy u dzieci, których matki w trakcie ciąży przyjmowały paracetamol ^[7]. Paracetamol może być także przyczyną wystąpienia stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu, zatorowości płucnej i zakrzepicy żylnej u kobiet ciężarnych ^[8].

Acetaminofen jest selektywnym inhibitorem COX-3, bez aktywności przeciwzapalnej w dawkach terapeutycznych ^[9]. Niekorzystny wpływ na płód tłumaczy się hamowaniem syntezy prostacykliny (PGI2) oraz brakiem równowagi pomiędzy prostacykliną PGI2 (czynnik rozszerzający naczynia krwionośne) i tromboksanem TXA2 (środek zwężający naczynia). Zmniejszenie syntezy PGI2 oraz stres oksydacyjny mogą również zwiększać ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego, który może prowadzić do przedwczesnego porodu ^[7]. Ekspozycja na paracetamol w trzecim trymestrze ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego (w szczególności przed 32 tygodniem ciąży), ciężkiego stanu przedrzucawkowego lub przewlekłego nadciśnienia tętniczego. Natomiast podawanie leku w drugim i trzecim trymestrze wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zatorowości płucnej i żylnej u matki ^[8].

Wykazano, że przyjmowanie paracetamolu przez kobiety ciężarne w pierwszym trymestrze ciąży, wiąże się z istotnie zmniejszonym ryzykiem wystąpienia bezmózgowia, wad rozwojowych cewy nerwowej, rozszczepu wargi z lub bez rozszczepienia podniebienia i wytrzewienia w stosunku do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) ^[10]. Z drugiej strony, ekspozycja na paracetamol w pierwszym i drugim trymestrze ciąży wiąże się ze zwiększoną częstością występowania wnętrostwa. Większe występowanie tejże wady rozwojowej było obserwowane, podczas przyjmowania leku przez okres dłuższy niż cztery tygodnie, w okresie 8-14 tygodnia ciąży, w których występuje zstępowanie jąder ^[11].

Na podstawie danych Danish National Birth Cohort stwierdzono, że prenatalna ekspozycja na paracetamol znacząco zwiększa występowanie astmy oskrzelowej lub zapalenia oskrzeli u dzieci w wieku 18 miesięcy oraz 7 lat. Największe ryzyko schorzeń odnotowano podczas ekspozycji na lek w pierwszym trymestrze ciąży ^[12].

Wnioski

Jak wynika z przytoczonych powyżej doniesień mimo, iż paracetamol jest lekiem z wyboru stosowanym podczas ciąży w stanach bólowych, nie zapewnia matce i nienarodzonemu dziecku stuprocentowego bezpieczeństwa i może wywierać szkodliwy wpływ na płód oraz organizm matki. Należy więc unikać jego przyjmowania, szczególnie w sytuacjach, kiedy nie jest to konieczne. Niewątpliwie farmakoterapia w przypadku kobiet w ciąży jest szczególnie trudna, zawsze niesie za sobą ryzyko, a informacje, które zostały przedstawione powyżej na podstawie fachowej literatury utwierdzają w przekonaniu, że dotyczy to również leków powszechnie uznawanych za bezpieczne dla kobiet w ciąży.

Paracetamol – gdzie właściwie występuje

Paracetamol występuje w wielu dostępnych bez recepty lekachprzeciwbólowych i przeciwzapalnych. APAP, Panadol – to tylko niektóre z nich. Pełna lista znajduje się poniżej:

Preparaty proste

Preparaty złożone

Bibliografia:

1. ↑ Juzwenko-Orzechowska K. Farmakologia kliniczna. Wrocław: Górnicki Wyd. Medyczne, 2006: 162-163
2. ↑ www.parenting.pl
3. ↑ http://www.leki-informacje.pl/195,bezpieczenstwo_farmakoterapii_w_okresi…
4. ↑ Glover DD, Amonkar M, Rybeck BF, Tracy TS: Prescription, over-the-counter, and herbal medicine use in a rural, obstetric population. Am J Obstet Gynecol, 2003, 188, 1039–1045.
5. ↑ Kamysheva E, Wertheim EH, Skouteris H, Paxton SJ, Milgrom J: Frequency, severity, and effect on life of physical symptoms experienced during pregnancy. J Midwifery Womens Health, 2009, 54, 43–49.
6. ↑ Janiec W. Kompendium farmakologii. Warszawa: PZWL, 2012: 306
7. ↑ Rebordosa C, Kogevinas M, Bech BH, Sørensen HT, Olsen J: Use of acetaminophen during pregnancy and risk of adverse pregnancy outcomes. International Journal of Epidemiology 2009;38:706–714.
8. ↑ Burdan F, Starosławska E, Szumiło J: Prenatal tolerability of acetaminophen and other over-the-counter non-selective cyclooxygenase inhibitors. Pharmacological Reports, 2012, 64, 521-527.
9. ↑ Burdan F, Chałas A, Szumiło J: Cyclooxygenase and prostanoids – biological implications (Polish). Postepy Hig Med Dosw (online), 2006, 60, 129–141.
10. ↑ Feldkamp ML, Meyer RE, Krikov S, Botto LD: Acetaminophen use in pregnancy and risk of birth defects, findings from the National Birth Defects Prevention Study. Obstet Gynecol, 2010, 115, 109–115.
11. ↑ Jensen MS, Rebordosa C, Thulstrup AM, Toft G, Sørensen HT, Bonde JP, Henriksen TB, Olsen J: Maternal use of acetaminophen, ibuprofen, and acetylsalicylic acid during pregnancy and risk of cryptorchidism. Epidemiology, 2010, 21, 779–785.
12. ↑ Rebordosa C, Kogevinas M, Sørensen HT, Olsen J: Prenatal exposure to paracetamol and risk of wheezing and asthma in children: a birth cohort study. Int J Epidemiol, 2008, 37, 583–590.